Op 24 december stond onderstaand artikel in het Haarlems Dagblad (foto: United Photos/Toussaint Kluiters):
„Kijk nou hoe ze de boel achterlaten”, moppert Diana van Zeelt, op Schiphol de hoogste in rang bij schoonmaakbedrijf Asito. Lege bekers, blikjes, chipszakjes en andere verpakkingen, de lange statafel ligt er vol mee. Zojuist wemelde het hier nog van de passagiers met bestemming Dubai. Die zitten nu in het hemelsblauwe gevaarte pal achter het glazen einde van de F-pier. De laaghangende winterzon zet de piloten in de spotlights terwijl ze druk zijn met de laatste voorbereidingen voor de vlucht. Net voor de slurf, aviobrug in Schipholjargon, slaat Van Zeelt linksaf. Onder aan een brede trap gaat het nog wat hoeken om en daar is de Asito-kantine. Meteen valt het spectaculaire uitzicht op: buik, motoren en het imposante landingsgestel van het gereedstaande KLM-toestel. Zo dichtbij is Dubai, of willekeurig welke wereldstad. Sinds Alberto Stegeman veertien jaar geleden alweer de veiligheidsmaatregelen op de nationale luchthaven eenvoudig doorprikte, veranderde er veel. En toch is het nooit genoeg, beseft ook burgemeester Marianne Schuurmans van Haarlemmermeer. Niet zolang er grof geld wordt verdiend met drugssmokkel. Dat betekent niet dat deze bestuurlijke crimefighter de moed opgeeft.
Integendeel. Met onder andere de Douane, fiscale opsporingsdienst Fiod, de Koninklijke Marechaussee, KLM en Schiphol zelf timmert Schuurmans aan de weg met de campagne ’Sterke luchthaven’. Daarbij draait het niet om strengere controles of nog geavanceerdere apparatuur, maar om de mensen die op Schiphol werken. „Een andere aanpak dan anders. Binnenkort starten ook de havens van Amsterdam en Velsen-IJmuiden hiermee”, zegt Schuurmans. Welbeschouwd zijn de mensen die er werken de grootste risicofactor op Schiphol. Dat blijkt uit onderzoek van criminologen van Bureau Beke naar illegale activiteiten op Schiphol. Ga maar na. Zo’n 62.000 medewerkers in tal van branches, van winkels en horeca tot schoonmaak en catering, hebben een zogenoemde Schipholpas. In combinatie met een irisscan, drie seconden met de armen in de lucht in de metaaldetector en een tassencheck geeft de pas 40.000 van hen toegang tot het beschermde gebied van Schiphol.
Een speciale variant van de Schipholpas ontsluit de platforms voor zo’n 2.300 mensen. Zij kunnen bij en vaak ook in de vliegtuigen komen zonder dat er een haan naar kraait. Niemand kijkt raar op als schoonmakers uitzwermen in een netgelande widebody, zo’n groot passagiersvliegtuig voor intercontinentale vluchten. Een koud kunstje, in theorie althans, om een achtergelaten pakketje in de vuilniszak te stoppen en mee te nemen het vliegtuig uit. En aan het einde van de dienst het platform af. De controles zijn vooral gericht op het voorkomen van aanslagen, dus op wat er binnenkomt. „Steekproefsgewijs worden rugzakken van personeel dat de luchthaven verlaat gecheckt. Continue controle is onmogelijk vanwege het securitytekort”, zegt Schuurmans.
Doorgelaten worden bij de personeelssecurity voelt als een verademing, ook al is het routine. Achter de rug zijn de formaliteiten, verleden tijd het professionele wantrouwen in het kale zaaltje vol beveiligers, kil licht en ongastvrije controlecabines van troebel plexiglas. Op naar de ruime, schóne vertrekhallen. Een wereld van de verschil met het voor iedereen toegankelijke openbare gedeelte van de luchthaven, zoals Schiphol Plaza. Dat oogt rommeliger en ook gewoon viezer. Ruim dertig jaar al werkt Diana van Zeelt op Schiphol, als leidinggevende voor Alle Stof In Twente Opruimen (Asito). Nooit had de robuuste IJmuidense behoefte haar vleugels uit te slaan en te vertrekken. Dat geldt nog steeds nu ze 54 is. Want wees nou eerlijk, waar vind je zo’n spannende werkomgeving? Van het laten wegglippen van gestrande illegalen tot schoonmakers die tot hun nek in de drugssmokkel zaten, het gebeurde allemaal de afgelopen decennia. Helder staat Van Zeelt nog voor de geest dat een van haar schoonmakers stuitte op pakjes drugs verstopt naast het toiletpapier in de plastic boxen aan de wc-wanden. „Dat was meen ik in 2018. Hij sloeg meteen alarm, zoals het hoort.”
Op Schiphol werken zo’n zevenhonderd Asito-schoonmakers, verdeeld over strikt gescheiden units die verantwoordelijk zijn voor het ondergrondse treinstation, het beveiligde gebied achter de security en de vliegtuigen zelf. Met hun Schipholpas, ’onzichtbare’ werk en bescheiden inkomen zijn schoonmakers het gedroomde verlengstuk voor drugsbendes. Net als medewerkers van cateringbedrijven, die met hun trolleys af en aan rijden naar de vliegtuigen, en de ongeveer 15.000 mensen die in de uitgestrekte bagagekelder werken. Persoonlijke aandacht voor collega’s helpt voorkomen dat ze vallen voor de verleiding van zogenaamd makkelijk geld van criminelen of bezwijken voor chantage, daarvan is Van Zeelt overtuigd. „Bij ons heeft iedere objectleider zo’n veertig mensen onder zich. Met hen moet hij goed contact hebben, weten wat er speelt. Ook thuis. Gaat het goed met de kinderen? Red je het nog met gestegen energiekosten?” Dit soort gesprekken zijn inmiddels standaard bij meer bedrijven op Schiphol, zoals luchtvrachtbedrijf Menzies Aviation. Zwembadlockers zijn ook zo’n preventiemaatregel. Bij Asito heeft niemand een eigen opbergruimte, bij elke dienst is het afwachten welke locker beschikbaar is. Zo worden de kastjes geen postbussen voor smokkelwaar. Inchecken gaat via een speciaal daarvoor opgehangen iPad. Sinds kort is er ook een back-up apparaat. „Na een stroomstoring kon niemand meer bij zijn spullen en dus ook niet naar huis. Dat willen we niet nog eens meemaken”, zegt Van Zeelt. Geërgerd constateert ze dat iemand haar jas en handtasje gemakshalve op een stoel heeft gedropt in plaats van in een locker. „Dat moet dus niet. Zo houd je risico’s.”
En die vliegtuigen pal voor de kantine? Verboden terrein, bezweert Van Zeelt. De nooduitgang aan de platformkant is precies dat en geen mogelijkheid om even een luchtje te scheppen – of meer. Het afschermen van de airside van de luchthaven gaat ver. „Betrapt security je in verboden gebied, dan ben je je Schipholpas zeker een week kwijt en moet je verschijnen voor de sanctioneringscommissie. Als je je pas nog terugkrijgt, moet je opnieuw de awarenesstest doen. En natuurlijk mis je inkomsten omdat je een tijdje je werk niet kunt doen en kun je in elk geval bij ons rekenen op een boete.”
Landside-mensen van Schiphol praten met een zeker respect over collega’s op de platforms. Want die worden dubbel gescreend. „Voor alle mensen met een Schipholpas geldt dat ze zijn gecheckt door de AIVD (Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst, red.)”, zegt Van Zeelt. „Voor airside is daar bovenop ook nog goedkeuring nodig van de KLM.” Die is nog kieskeuriger, reageert een van de dienstdoende objectleiders vanachter zijn computer in de ’controlroom’ van Asito. Hij noemt het voorbeeld van iemand die werd afgewezen omdat hij ooit door de rechter werd veroordeeld voor een forse snelheidsovertreding. Aan een wand hangen de werkroosters, op tafels stapeltjes met werkopdrachten. Een snelle blik leert dat vandaag de spoelkeukens aan de beurt zijn van alle horeca in beveiligd gebied. Hassan zit wat bleekjes op zijn elektrische werkkarretje in een druk gedeelte van een van de vertrekhallen. Van Zeelt groet hem opgewekt, zoals ze alle collega’s groet die haar pad kruisen. Dat hij niet honderd procent is, geeft Hassan grif toe. „Een paar dagen ziek geweest. Grieperig.”
Niettemin wordt ook van niet helemaal fitte Hassan verwacht dat hij fungeert als visitekaartje van de nationale luchthaven. Dankzij de Schipholpas die ze volgens voorschrift duidelijk zichtbaar draagt, wordt ook Van Zeelt om de haverklap aangeschoten door reizigers die iets zoeken of willen weten. In tijden van extreme drukte en stress, zoals afgelopen zomer, kan dat pittig zijn. Weerbaarheidstrainingen die Asito geeft voor het eigen personeel worden de laatste tijd druk bezocht. Met de kerstvakantie voor de boeg wil iedereen leren hoe je omgaat met reizigers van wie meer dan het laatste beetje geduld is gevergd. Schoonmakers kunnen verdachte zaken melden bij een van de twee poco’s. Deze tot ’point of contact ondermijning’ opgeleide Asito-chefs weten waar ze moeten zijn als iemand in het nauw komt of naast de pot piest. Klinkt tot nu toespannender dan het in de praktijk is, vertelt Van Zeelt. Een melding over een bouwvakker die telkens vuilniszakken van een Asito-karretje pikt, dat is het wel. Schiphol telt inmiddels zo’n zestig poco’s. Het is nog pionieren, erkent burgemeester Marianne Schuurmans van Haarlemmermeer. „Het draait nu vooral om het ophalen van informatie.” Een arbeidsjurist adviseert. „Wat doe je als er alleen een vermoeden is? Je wilt niet dat iemand de dupe wordt van een collega die een hekel aan hem heeft”, zegt Schuurmans. Iemand verlossen van criminelen die hem al langer in de tang hebben, bijvoorbeeld vanwege een grote gokschuld, is sowieso geen abc’tje.
’Sterke luchthaven’ besteedt extra aandacht aan de bagagekelder van Schiphol en alles wat samenhangt met de bagageafhandeling. Het team krijgt hulp van een ’scientist on the job’ van TNO. Met tips vanuit de sociale wetenschap wordt bedacht hoe de ondergrondse zwijgcultuur kan worden doorbroken. „Wat in elk geval helpt, is duidelijk maken dat je criminaliteit aanpakt. Er is al een cargobedrijf dat medewerkers die buiten diensttijd in de kelder zijn op staande voet ontslaat”, constateert Schuurmans tevreden.
Rotte appels vinden is mooi, maar de buitenwereld moet niet rekenen op indrukwekkende scores, waarschuwt Schuurmans. Als mensen die op Schiphol werken, of komen werken nu de coronabeperkingen achter de rug zijn, zich maar bewust zijn van de risico’s. „Een qua criminaliteit schone luchthaven en een veilige werkomgeving, daar gaat het om. Steeds meer bonafide bedrijven doen mee.” Denken als een boef werpt zijn vruchten af, merkt Diana van Zeelt. Ze maakt een punt van de afvalstroom richting het ondergrondse depot op min twee. Schoonmakers brengen hier hun volle containers, maar de inhoud wordt niet gecheckt. „Dat zou wel moeten, want ook dit kan een route naar buiten zijn.”
Schiphol is een belangrijke factor bij export van drugs. Het gaat vaak om briefpost vol xtc-pillen met de VS en Australië als populaire bestemmingen. De douane controleert hier sinds dit jaar extra op. In de eerste helft van dit jaar werden 13.500 xtc-zendingen onderschept. Vorig jaar werd zo’n 1.800 kilo cocaïne in beslag genomen op Schiphol, een stijging van 1.100 kilo. De score van dit jaar is nog niet bekend. Al langer is duidelijk dat de meeste coke niet meekomt met vluchten uit ’hoog risico- gebieden’ als Suriname en de Antillen, maar uit Afrika en Midden- en Zuid-Amerika.